24 mei


Zondags gaan we naar de kerk – Nieuwezijdskapel 

Tussen de bebouwing van het Rokin, de Kalverstraat en de Wijde en Enge Kapelsteeg in Amsterdam staat sinds 1912 de forse Nieuwezijdskapel. De voorganger van die kerk was echter nog een stuk groter en de steen geworden belichaming een belangrijk verhaal uit de Amsterdamse geschiedenis. Het godshuis heette ook wel ‘Kapel ter Heilige Stede’ en had een directe link met het mirakel van Amsterdam. Het is op deze plaats dat volgens de legende een stervende man de communie ontving en deze vervolgens tezamen met zijn genuttigde maal weer uitbraakte. Volgens de voorschriften worden de gevomeerde restanten in het vuur geworpen. De volgende dag echter blijkt dat de hostie niet vergaan is, in de veertiende eeuw reden om op die plaats een kapel te bouwen. Bovendien wordt vanaf 1881 jaarlijks in de nacht van zaterdag op zondag na 15 maart de Stille Omgang gelopen, een optocht die vanwege het ontbreken van gebed, gezang, kerkelijke kledij en liturgische attributen nooit onder het processieverbod viel. De Amsterdamse Hervormden, die sinds de Alteratie de kapel in bezit hadden vreesden dat de Nieuwezijdskapel een belangrijk pelgrimsoord zou worden en zij namen een tamelijk rigoureuze maatregel: het gebouw werd afgebroken en er verrees een nieuwe kerk; een laatste daad van Amsterdams antipapisme. Een zuil uit de kapel staat nog als ‘mirakelkolom’ op het Rokin, andere overblijfselen zijn te vinden op het terrein van de Uilenburger Synagoge.
 

Interieur van de Nieuwezijdskapel te Amsterdam tijdens een kerkdienst, anonieme schilder, Collectie Museum Catharijneconvent Utrecht.
 
De orgelkas op bovenstaand schilderij is nog altijd in Jutphaas te zien en het portaal achterin bevindt zich, sinds de afbraak van de hierboven getoonde kapel, in de Oude Kerk.
 
De Vereniging voor Vrijzinnige Hervormden wordt in 1906 opgericht. De Amsterdamse afdeling organiseert sinds 1934 kerkdiensten in de Nieuwe Walenkerk aan de Keizersgracht. De latere NCRV-musicus Meindert Boekel is er dan organist. Als in 1950 de Vrijzinnigen volledig worden erkend binnen de Hervormde Gemeente Amsterdam krijgen ze de Nieuwezijdskapel als plaats van samenkomst toegewezen. Aanvankelijk huizen de Hervormde Duitstaligen in de Nieuwezijdskapel, maar die gemeente leidt na de oorlog een zieltogend bestaan. De voorname kapel is ontworpen door C.B. Posthumus Meyjes, de architect die ook de Oranjekerk in de Pijp bouwde, de kerk waarin Willem Vogel was gedoopt.
 
 
Meindert Boekel krijgt het op zeker moment te druk met zijn werkzaamheden bij de NRCV en hij wordt opgevolgd door Gerard Kremer (zie de melodie van ‘God heeft het eerste woord’), die Boekel al een aantal jaren als hulporganist bijstaat. Kremer blijft echter maar kort, want hij vestigt zich in Aerdenhout en wordt organist van de daar nieuwgebouwde Adventskerk. De Vrijzinnigen gaan eind 1961 op zoek naar een nieuwe organist en vinden Willem Vogel die graag komt en een forse achteruitgang in salaris op de koop toe neemt.
 
In de Nieuwezijdskapel treft hij een zoetgevooisd orgel aan van orgelbouwer Steenkuyl & Recourt. 
 
 
Een jaar na zijn komst krijgt Vogel de gelegenheid een jongerencantorij op te richten, de cantorij die vanaf 1974 als Sweelinckcantorij de vocale kerkmuziek in de Oude Kerk zal verzorgen. Van kerkenraad en de predikanten Kater en De Nie krijgt Vogel alle ruimte zijn ideeën op het gebied van liturgie en kerkmuziek uit te werken. Groot is de teleurstelling als – vanwege bezuinigingen door de stedelijke kerkvoogdij – de Nieuwezijdskapel begin 1974 moet sluiten.
 

Nieuwezijdskapel in gebruik als moskee, Anefo/Nationaal Erchief, foto: Rob Bogaerts. https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode
 
De kerk blijft vooralsnog eigendom van de Hervormde Gemeente, wordt verhuurd en is enkele jaren als moskee in gebruik. Vervolgens wordt het pand in gebruik wordt genomen door een grote partycateraar. Uiteindelijk wordt de kapel – met de omliggende percelen – verkocht en in gebruik genomen als Amsterdam Dungeon. Sindsdien wordt de duistere geschiedenis van Amsterdam als vorm van entertainment aan de bezoekers getoond. Zouden de geesten die hier nu de gasten schrik aanjagen weet hebben van het mirakel dat zich bijna zeven eeuwen geleden op dezelfde plaats afspeelde?
 

De Nieuwezijdskapel in gebruik als Amsterdam Dungeon, let op de nog altijd zichtbare originele kapitelen.